Het planetarium van Eise Eisinga
Categorieën
-
Planeten aan plafond
boerenprofessor Eisinga
Planetarium
Eise had als kind al belangstelling voor wiskunde en astronomie. Maar als zoon van een wolkammer zat studeren er niet in, en werkte hij in het bedrijf van zijn vader. Toch was hij vanuit zijn toenmalige woonplaats Dronrijp regelmatig naar Franeker gelopen. Daar waren boekhandels, uitgeverijen en bovendien, na Leiden, de tweede universiteit van Nederland. Er werden ook openbare lessen gegeven, waar Eise gretig gebruik van maakte. Hij zal ook heel wat avonden naar de sterrenhemel hebben getuurd, in een tijd dat het nog echt donker was.
Zo kon het dat Eise Eisinga het plan opvatte om een planetarium te maken in zijn huis, bij zijn eigen bedrijf aan een Franeker gracht. Eigenlijk een enorme klok. Daarmee wilde hij laten zien dat planeten in hun eigen banen om de zon draaien en dat die in werkelijkheid zo ver uit elkaar liggen, dat ze elkaar nooit zullen raken. Ook niet als ze op één lijn staan, zoals op 8 mei zou gebeuren.
Nachtelijke colleges
Hij dacht de klus in een aantal maanden te klaren. Maar het moment van de vermeende botsing was al lang voorbij toen het bouwwerk na zeven jaar af was. Het zal zijn vrouw, Pietje Jacobs, wel eens te gortig zijn geweest. Niet alleen zaten ze lang in de rommel, ook ’s nachts liet het hen niet met rust. Het prachtige planetarium siert het hele plafond van de woonkamer; het enorme raderwerk staat op zolder. Maar de slinger van het uurwerk kwam in de bedstee!
Het planetarium moet je gezien hebben. Dat vonden veel mensen toen ook al. De beroemd geworden Eisinga gaf zelfs lessen aan studenten van de Franeker universiteit. In zijn planetarium en ook buiten, op het bolwerk achter zijn huis. Tijdens zijn nachtelijke colleges zat hij op een houten kruk. Het verhaal wil dat studenten in een baldadige bui een eindje van de poten hadden gezaagd en dat Eisinga, toen hij ging zitten, de woorden sprak: “Blijkbaar is de hemel gestegen. Of anders is de aarde gedaald…”
Koning Willem I
Koning Willem I hoorde over het planetarium en reisde af naar Franeker. Hij vond het zo bijzonder dat hij het wilde kopen, en een gulden bood voor elke spijker. Dat waren er tienduizend! Een enorm bedrag in die tijd. Voorwaarde was dat Eise Eisinga mensen het planetarium liet zien en uitlegde hoe het werkte. Precies wat de wolkammer wilde. En het kan tot op de dag van vandaag.
De koning gaf het planetarium later namelijk aan de stad. Stap eens binnen in het museum dat het nu is. Stel je voor hoe het leven van Eise Eisinga als wolkammer was. Bekijk de expositie over boerenprofessoren. En zie hoe de planeten elk in hun eigen baan en met hun eigen snelheid rond de zon draaien. Het is knap vakwerk dat na meer dan twee eeuwen nog tot op de minuut klopt. Alleen in een schrikkeljaar moet het even handmatig worden bijgesteld.
Meer ontdekken? - De leukste locaties in de omgeving van Franeker
-
11fountains Franeker
11fountains Franeker
De fontein is een ode aan de wereldberoemde, in Franeker geboren astronoom Jan Hendrik Oort. Zijn aanname dat zich rondom...
Breedeplaats 1
8801 LZ Franeker -
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Aan het plafond van de woonkamer van een prachtig grachtenhuis in Franeker bevindt zich UNESCO Werelderfgoed én het oudste...
Eise Eisingastraat 3
8801KE Franeker -
Brasserie De Stadstuin
Brasserie De Stadstuin
Bij Brasserie De Stadstuin geniet je van de beste koffies van Franeker, en eet je elke dag vers brood uit eigen oven. Naast...
Brasserie De Stadstuin
Eise Eisingastraat 2
8801 KE Franeker -
Museum Martena
Museum Martena
In Museum Martena komt het verleden tot leven. Je neemt een kijkje in het leven van oud-bewoners, bekende Franekers, geleerde...
Voorstraat 35
8801LA Franeker -
Het Bolwerkhûske
Het Bolwerkhûske
Een schitterend gerenoveerd vakantiehuis aan het bolwerk in Franeker met vrij uitzicht over de Kromme Gracht. Rustig gelegen...
Westerbolwerk 1
8801 TV Franeker -
Keatsmuseum
Keatsmuseum
Het Keatsmuseum is het oudste sportmuseum van Nederland. Het museum geeft in haar vaste opstelling een beeld van de historische...
Keatsmuseum
Voorstraat 76
8801 LE Franeker
Verder lezen? - Ontdek ook deze verhalen van Donkerte van de Wadden
-
Nachtbrakers van de zee
Nachtbrakers van de zee
Wanneer ik op een school de vraag ‘wie kent er een paar echte nachtdieren’ stel, gaan vrijwel direct alle vingers van de kinderen de lucht in. Wanneer ik de vraag opnieuw stel, maar dan gericht op voor zeedieren gaan er veel minder de lucht in.
-
Nachtfotografie met Marcel van Kammen
Nachtfotografie met Marcel van Kammen
De kortste dagen van het jaar liggen achter ons en de dagen worden steeds langer. Juist nu kun je nog volop genieten van de donkerte van de Wadden. Een geschikt moment voor nachtfotografie.
-
In gesprek met Daan Roosegaarde
In gesprek met Daan Roosegaarde
Visit Wadden had de eer om met Daan Roosegaarde in gesprek te gaan over zijn nieuwste project Seeing Stars! We vroegen hem hoe hij op het idee is gekomen, wat hem geïnspireerd heeft én wat hij met het terugbrengen van de sterren hoopt te bereiken.
-
Tuinieren met de maan en planeten
Tuinieren met de maan en planeten
In het oude wierdenland bij Uithuizemermeeden ligt de Eemstuin, waar Liz Wijma en Jouke Anema groenten en kruiden telen met de maan en de planeten. De tuin was al biologisch-dynamisch toen zij hem overnamen. En dat hebben ze zo gehouden.
-
Come to the dark site
Come to the dark site
Echte donkerte wordt steeds schaarser. Gelukkig kan je in Dark Sky Park Lauwersmeer de duisternis niet alleen intens, maar ook nog eens op veel verschillende manieren beleven.
-
Het Licht van Zeerijp
Het Licht van Zeerijp
Misschien heb je het zelf al gezien en vroeg je je af wat het was. Het Riepster licht, oftewel het Licht van Zeerijp. Soms brandt het fel, soms moet je twee keer kijken om het te ontwaren.
-
De donkerste nacht voor Paesens-Moddergat
De donkerste nacht voor Paesens-Moddergat
Het was een duistere nacht die ze in Paesens en Moddergat nooit meer zijn vergeten. In een heftige storm kwamen de meeste mannen uit de twee vissersdorpen om het leven.
-
Op pad door dag en nacht
Op pad door dag en nacht
Op Wieringen staan de sterren niet alleen helder aan de hemel, ze liggen er ook aan je voeten.
-
Een beetje dichter bij de sterren
Een beetje dichter bij de sterren
Beklim de uitkijktoren bij De Helderse Vallei in de avonduren en ervaar wat donkerte, maar ook wat licht doet met de nacht.